Jinsi ya kuanzisha biashara ya kutoa mikopo midogo

Jinsi ya kuanzisha biashara ya kutoa mikopo midogo,Zaidi ya Pesa Mkononi: Mwongozo wa Kitaalamu wa Kuanzisha Biashara ya Mikopo Midogo Kihalali

Karibu tena msomaji wetu katika safu ya “Fedha na Uwekezaji,” ambapo tunachambua fursa za biashara kwa undani na weledi. Leo, tunazama kwenye eneo ambalo lina uhitaji mkubwa sana nchini Tanzania, lakini pia lina hatari na linahitaji umakini wa hali ya juu kuliko biashara nyingine zote tulizowahi kuzijadili: Biashara ya utoaji wa mikopo midogo midogo (Micro-lending).

Fikiria mama ntilie anayehitaji TZS 100,000 kuongeza bidhaa. Fikiria fundi bodaboda anayetaka TZS 200,000 kukarabati chombo chake cha kazi. Watu hawa mara nyingi hawakidhi vigezo vya mikopo ya benki, na programu za mikopo ya simu zina riba za kuwaumiza. Hapa ndipo pengo kubwa la biashara linapopatikana—kutoa suluhisho la kifedha la haraka, la karibu, na la uaminifu.

Lakini, kabla hatujaendelea, ni lazima tuweke hili wazi: Hii si biashara ya “kausha damu” au ya kutumia nguvu kudai madeni. Hii ni huduma ya kifedha. Ikiendeshwa kihalali na kwa weledi, inaweza kuwa biashara yenye faida kubwa na yenye kuleta mabadiliko chanya katika jamii. Ikiendeshwa kiholela, inaweza kukufilisi na kukuweka matatani kisheria. Huu ni mwongozo wa jinsi ya kuifanya kwa usahihi.

1. Sheria Kwanza: Kuelewa Usimamizi wa Huduma Ndogo za Kifedha Tanzania

Huwezi tu kuamka na kuanza kukopesha watu pesa kihalali. Sekta ya huduma za kifedha, hata kama ni ndogo, inasimamiwa na Benki Kuu ya Tanzania (BOT). Kuendesha biashara ya kukopesha bila leseni ni kinyume cha sheria.

• Sheria ya Huduma Ndogo za Fedha ya Mwaka 2018: Sheria hii inagawa watoa huduma za mikopo katika “Madaraja” (Tiers).
  • Daraja la Pili (Tier 2): Hili linahusu “Microfinance Companies.” Hizi ni kampuni zinazoweza kupokea amana na kutoa mikopo. Kuanzisha kampuni ya aina hii kunahitaji leseni kutoka BOT na mtaji mkubwa.
  • Daraja la Tatu (Tier 3): Hili linahusu Vyama vya Ushirika vya Akiba na Mikopo (SACCOS).
  • Daraja la Nne (Tier 4): Hili linahusu Vikundi vya Kifedha vya Kijamii (Community Financial Groups) kama VICOBA.

Nini cha kufanya? Kwa wewe unayeanza, njia sahihi ni kusajili kampuni yako (BRELA) ambayo ina malengo ya kutoa mikopo, kisha kufuata taratibu za BOT za kupata leseni ya Daraja la Pili kwa wigo mdogo. Ni mchakato unaohitaji subira na ufuatiliaji.

2. Andaa Mpango Wako wa Biashara (Your Business Plan)

Hii ndiyo ramani yako. Itakusaidia kupunguza hatari.

• Mtaji Wako (Your Capital): Kanuni ya dhahabu ni hii: KAMWE usikopeshe pesa ambayo huko tayari kuipoteza. Anza na kiasi kidogo unachoweza kumudu kikipotea. Pesa hii ndiyo itakuwa damu ya biashara yako.
• Soko Lako Lengwa (Your Target Market): Utawakopesha akina nani? Ni muhimu kuchagua kundi maalum. Mfano:
  • Wafanyabiashara wadogo wa soko moja maalum.
  • Wafanyakazi wa kampuni binafsi.
  • Wanafunzi wa chuo kikuu. Kulenga kundi maalum kunakusaidia kuelewa tabia zao na kupunguza uwezekano wa hasara.
• Bidhaa Yako ya Mkopo (Your Loan Product): Amua kwa uwazi:
  • Kiasi cha Mkopo: Utakopesha kati ya shilingi ngapi na ngapi? (k.m., TZS 50,000 hadi TZS 500,000).
  • Muda wa Marejesho: Wiki mbili? Mwezi mmoja? Miezi mitatu?
  • Riba (Interest Rate): Weka riba yenye faida lakini ambayo si ya unyonyaji. Fanya utafiti wa wengine wanavyotoza.
  • Dhamana (Collateral): Utadai dhamana gani? Simu? TV? Friji? Hati ya kiwanja? Dhamana inapunguza hatari kwako.

3. Mchakato wa Kukopesha: Sanaa ya Kupunguza Hasara (Risk Management)

Hapa ndipo biashara yako itafanikiwa au kufeli.

1. Fomu ya Maombi: Andaa fomu inayojaza taarifa muhimu za mkopaji: jina kamili, anwani, namba ya simu, aina ya biashara, na wadhamini wawili wanaoaminika.
2. Uchambuzi wa Mkopaji (Vetting): Usikopeshe kwa sababu ya huruma. Fanya uchunguzi. Tembelea biashara ya mteja. Ongea na wadhamini wake. Jua kama ana historia ya madeni mengine.
3. Mkataba wa Mkopo: Hii ni LAZIMA. Andaa mkataba rahisi, wa kisheria, unaoeleweka na pande zote mbili. Unapaswa kuonyesha kiasi cha mkopo, riba, muda wa marejesho, na makubaliano kuhusu dhamana. Wote wawili mnasaini.
4. Kutoa Pesa: Toa pesa kupitia njia rasmi kama benki au simu ili kuweka rekodi.

4. Usimamizi wa Marejesho (Debt Collection)

• Ufuatiliaji wa Kitaalamu: Anza kumkumbusha mteja siku chache kabla ya tarehe ya malipo.
• Mteja Akishindwa Kulipa: Hapa ndipo weledi unapohitajika. Usitumie vitisho au lugha chafu. Wasiliana na mteja, elewa changamoto yake, na mpeni mpango mbadala wa malipo kama inawezekana.
• Kushughulikia Dhamana: Kama mteja ameshindwa kabisa kulipa na mawasiliano yamekata, fuata taratibu za kisheria za kuchukua dhamana kama ilivyoainishwa kwenye mkataba wenu.

5. Kuanza Rasmi

• Pata mshauri wa kisheria na kifedha.
• Anza mchakato wa usajili wa kampuni na vibali vya BOT.
• Tafuta ofisi ndogo na safi. Hii inajenga taswira ya kitaalamu na uaminifu.

Kuwa Mwezeshaji, Sio Mnyonyaji

Biashara ya mikopo midogo midogo ni biashara yenye nguvu kubwa. Inaweza kuwa chanzo cha faida kubwa kwako, na wakati huo huo, ikawa msaada mkubwa kwa wajasiriamali wenzako wanaohitaji msukumo mdogo tu ili kukuza biashara zao. Siri ya mafanikio ni kufuata sheria, kuwa na nidhamu ya hali ya juu, na daima kutanguliza weledi na uadilifu. Ukifanya hivyo, utajenga biashara inayoheshimika, yenye faida, na yenye mchango chanya katika jamii.