Jinsi ya kuanzisha biashara ya kukodisha pikipiki kwa madereva,Zaidi ya ‘Hesabu’: Mwongozo Kamili wa Kuanzisha Biashara ya Kukodisha Pikipiki (Bodaboda)
Karibu tena msomaji wetu katika safu ya “Uwekezaji,” ambapo tunachambua fursa halisi za kujenga kipato cha kando. Leo, tunazama kwenye moja ya biashara maarufu na rahisi zaidi kuanza nchini Tanzania; biashara ambayo kwa wengi imekuwa njia ya kwanza ya uwekezaji. Tunazungumzia jinsi ya kuanzisha biashara ya kununua na kukodisha pikipiki kwa madereva (bodaboda).
Fikiria hili: Katika kila kona ya mji, pikipiki ni uti wa mgongo wa usafiri. Ni biashara inayoajiri maelfu na inayotoa suluhisho la haraka la usafiri. Kwa mwekezaji, wazo la kununua pikipiki na kuipatia dereva anayekuletea “hesabu” kila siku linaonekana kama njia rahisi ya kupata kipato cha kando (‘passive income’). Na inaweza kuwa hivyo, LAKINI kama ikifanywa kiholela, ni njia ya haraka zaidi ya kupoteza mtaji wako wote.
Huu si mwongozo wa ahadi za uongo. Huu ni mpango kamili wa kibiashara utakaokupa ramani ya jinsi ya kubadilisha biashara hii kutoka kuwa ya “bahati nasibu” na kuwa uwekezaji halisi unaosimamiwa kitaalamu na wenye faida endelevu.
1. Fikra ya Kwanza: Wewe Sio Bosi Tu, Wewe ni Meneja wa Mali (‘Asset Manager’)
Huu ndio msingi wa mafanikio yote na ndipo wengi hufeli. Acha fikra za kuwa “bosi” anayesubiri “hesabu” tu. Anza kujiona kama meneja wa mali. Bidhaa yako si dereva; bidhaa yako ni pikipiki. Kazi yako ni:
- Kulinda Mali Yako: Kuhakikisha pikipiki inatunzwa, haiharibiki ovyo, na iko salama.
- Kusimamia Hatari (‘Risk Management’): Kujiandaa kwa ajali, wizi, na madereva wasio waaminifu.
- Kusimamia Watu: Kujenga uhusiano wa kikazi na wa heshima na dereva wako.
Unapoanza kuichukulia pikipiki yako kama “asset” muhimu, utaendesha biashara hii kwa umakini zaidi.
2. Mchanganuo wa Mtaji: Gharama Halisi za Kuweka Bodaboda Barabarani
Huu ni uwekezaji. Piga hesabu zako vizuri.
- Gharama ya Pikipiki: Hii ndiyo gharama kuu. Pikipiki mpya maarufu kama Boxer BM 150 inaweza kugharimu kati ya TZS 2,800,000 na TZS 3,500,000.
- Usajili (TRA) na Leseni: Gharama za usajili, kadi, na namba ya usajili ya kibiashara.
- BIMA KUBWA YA BIASHARA (‘Comprehensive Commercial Insurance’): HII NI LAZIMA, SIO HIARI. Usikate bima ndogo (‘third party’) ili kuokoa pesa. Bima kubwa itakulinda dhidi ya wizi na ajali kubwa. Inaweza kugharimu TZS 200,000 – 350,000 kwa mwaka, lakini ni amani yako ya akili.
- GPS TRACKER – BIMA YAKO YA PILI: HII NI LAZIMA. Funga kifaa cha kufuatilia pikipiki yako. Gharama yake ni ndogo (k.m., TZS 100,000 – 200,000) ukilinganisha na hasara ya kuibiwa pikipiki ya milioni tatu.
- Vifaa vya Usalama: Kofia ngumu (‘helmets’) mbili zenye ubora na koti la kung’aa (‘reflector jacket’).
Jumla ya Makadirio ya Mtaji: Kuanza vizuri na pikipiki moja mpya na ulinzi kamili, unahitaji kujiandaa na mtaji wa takriban TZS 3,500,000 hadi TZS 4,500,000.
3. Kumchagua Dereva: Uamuzi Wako Muhimu Kuliko Wote
Hapa ndipo biashara yako itafanikiwa au kufeli. Usichague dereva kwa “huruma.”
- Uchunguzi Makini (‘Vetting’):
- Mchague dereva mwenye uzoefu, mwenye leseni halali, na anayeaminika.
- Ni bora awe mtu unayemfahamu au amependekezwa na mtu unayemwamini.
- Jua anapoishi, na ikiwezekana awe na familia. Hii inaongeza uwajibikaji.
- Wadhamini Wanaoaminika (‘Guarantors’): Lazima awe na angalau wadhamini wawili wanaoaminika na wenye makazi ya kudumu. Andikiana nao.
- Hifadhi Nakala ya Nyaraka Zake: Weka nakala ya kitambulisho chake cha NIDA, leseni, na picha yake.
4. MKATABA NI SHERIA: Linda Uwekezaji Wako
KAMWE usimpe mtu pikipiki bila mkataba wa maandishi. Hata kama ni ndugu yako. Mkataba unapaswa kueleza wazi:
- Kiasi cha “Hesabu”: Kiasi anachopaswa kukuletea kila siku au kila wiki (k.m., TZS 10,000 – 15,000 kwa siku).
- Wajibu wa Matengenezo: Nani atawajibika kwa “service” ndogo ndogo (kama kubadilisha ‘oil’) na nani atawajibika kwa matengenezo makubwa.
- Utaratibu wa Ajali: Nini kitatokea endapo ajali itatokea? Bima inalipia nini na yeye atawajibika kwa nini?
- Utaratibu wa Wizi:
- Makubaliano ya Umiliki (‘Hire-Purchase Agreement’): Kama mnakubaliana kwamba baada ya muda fulani ataimiliki pikipiki, andikeni wazi.
5. Usimamizi wa Kila Siku: Jinsi ya Kuepuka Hasara
- Simamia ‘Service’ Mwenyewe: Weka ratiba ya “service” (k.m., kila baada ya kilomita fulani) na uisimamie wewe mwenyewe. Usiachie suala la matunzo kwa dereva.
- Tumia Malipo ya Simu: Badala ya kusubiri pesa taslimu, mhimize dereva akutumia “hesabu” ya kila siku kwa M-Pesa. Hii inatengeneza rekodi na inapunguza visingizio.
- Fuatilia Kupitia ‘Tracker’: Angalia “tracker” yako mara kwa mara kujua mwenendo wa chombo chako.
Kuwa Mwekezaji Mwerevu, Sio Bosi Mzembe
Biashara ya kukodisha bodaboda, ingawa inaonekana rahisi, ni biashara inayodai usimamizi wa karibu (‘active management’), sio umiliki wa kizembe (‘passive ownership’). Mafanikio yako yanategemea uwezo wako wa kulinda mali yako kwa kutumia bima, ‘tracker’, na mikataba imara, na kujenga uhusiano wa kikazi na dereva wako. Ukiwa na weledi huu, pikipiki yako moja inaweza kuwa mwanzo wa himaya yako ndogo ya usafiri.