Gharama za Leseni ya Biashara (Ada za Leseni za Biashara Tanzania)
Leseni ya biashara ni kibali cha kisheria kinachohitajika kwa kila mfanyabiashara nchini Tanzania ili kuendesha shughuli zake kihalali. Gharama za leseni za biashara hutofautiana kulingana na aina ya biashara, eneo la biashara, na mamlaka inayotoa leseni, kama vile Halmashauri za Mitaa au Wakala wa Usajili wa Biashara na Leseni (BRELA). Makala haya yanachunguza gharama za leseni za biashara nchini Tanzania, mchakato wa kuzipata, na umuhimu wa kuzingatia sheria.
Aina za Leseni za Biashara
Leseni za biashara nchini Tanzania zimegawanyika katika makundi mawili: Kundi A na Kundi B.
-
Kundi A: Hizi ni leseni za biashara za kitaifa au kimataifa zinazotolewa na BRELA chini ya Wizara ya Viwanda na Biashara. Zinahusisha biashara za mtaji mkubwa kama vile uuzaji wa bidhaa nje ya nchi, huduma za mawasiliano, uchimbaji madini, na hoteli za kitalii.
-
Kundi B: Hizi hutolewa na Halmashauri za Wilaya, Manispaa, au Miji na zinahusisha biashara za ndani kama vile maduka ya rejareja, migahawa, na viwanda vidogo.
Gharama za Leseni za Biashara
Gharama za leseni za biashara zimewekwa chini ya Sheria ya Leseni za Biashara Na. 25 ya Mwaka 1972 na marekebisho yake ya 2014, pamoja na Sheria ya Fedha Na. 2 ya Mwaka 2014. Hadi Aprili 2025, gharama zinatofautiana kulingana na mambo yafuatayo:
-
Aina ya Biashara:
-
Biashara za Kundi A zinazolengwa kitaifa au kimataifa mara nyingi huwa na ada za juu kutokana na mtaji wao mkubwa. Kwa mfano, leseni za huduma za kifedha au uchimbaji madini zinaweza kuwa ghali zaidi kuliko za Kundi B.
-
Biashara za Kundi B kama maduka ya rejareja au migahawa huwa na ada za chini. Kwa mfano, leseni ya mgahawa wa kawaida inaweza kugharimu kati ya TSh 50,000 hadi TSh 200,000 kwa mwaka, kulingana na eneo.
-
-
Eneo la Biashara:
-
Ada za leseni kwa Halmashauri za Jiji na Manispaa (kama Dar es Salaam au Arusha) ni za juu kuliko za Halmashauri za Wilaya au maeneo ya vijijini. Hii ni kwa sababu gharama za uendeshaji biashara katika maeneo ya mijini ni za juu, na hivyo mamlaka hutoza ada za juu zaidi.
-
-
Biashara za Vileo:
-
Leseni za vileo zina ada tofauti kulingana na aina ya leseni. Kwa mfano, leseni ya “Retailers On” (kuuza pombe kwa ajili ya kunywea kwenye eneo la biashara) inaweza kugharimu TSh 40,000 kwa kipindi cha miezi sita, wakati leseni ya pombe za kienyeji inaweza kugharimu TSh 12,000. Ada za fomu za maombi zinaweza kuongezwa, kama TSh 2,000 kwa kila ombi.
-
-
Uhuishaji wa Leseni:
-
Leseni za biashara zinahitaji kuhuishwa kila mwaka. Ikiwa mfanyabiashara atachelewa kuhuisha leseni yake baada ya siku 21 tangu kumalizika kwake, atatozwa faini ya 25% ya ada ya leseni, na faini hiyo itaongezeka kwa 2% kila mwezi.
-
Mchakato wa Kupata Leseni na Gharama za Ziada
Mchakato wa kupata leseni unahusisha hatua kadhaa, ambazo zinaweza kuathiri gharama za jumla:
-
Nyaraka za Lazima: Mfanyabiashara anahitaji kuwasilisha nyaraka kama vile Cheti cha Usajili wa Kampuni, Hati ya Uthibitisho wa Mlipa Kodi (Tax Clearance Certificate) kutoka TRA, na mkataba wa pango wa eneo la biashara. Gharama za kupata nyaraka hizi (kama ada za usajili wa kampuni au ada za ukaguzi wa afya kwa migahawa) zinaweza kuongeza gharama za jumla.
-
Ada za Maombi: Baadhi ya Halmashauri hutoza ada za fomu za maombi, kama TSh 2,000 kwa leseni za vileo.
-
Faini za Ucheleweshaji: Kukosa kuhuisha leseni kwa wakati kunaweza kusababisha gharama za ziada za faini, kama ilivyoelezwa hapo juu.
Umuhimu wa Kulipa Ada za Leseni
Kulipa ada za leseni za biashara ni muhimu kwa sababu zifuatazo:
-
Kuzingatia Sheria: Kufanya biashara bila leseni ni kosa kisheria linaloweza kusababisha faini (kati ya TSh 50,000 hadi TSh 300,000) au hata kufungwa kwa biashara.
-
Ushirikiano na Taasisi za Fedha: Leseni inarahisisha kupata mikopo kutoka benki au kushiriki katika zabuni.
-
Kulinda Wateja: Leseni huhakikisha kuwa biashara inazingatia viwango vya afya, usalama, na ubora, hasa katika sekta kama vile chakula na dawa.
Changamoto za Gharama za Leseni
Wafanyabiashara wengi, hasa wale wa Biashara za Kundi B, wanakumbana na changamoto za gharama za leseni:
-
Ada za juu za leseni katika maeneo ya mijini zinaweza kuwa mzigo kwa wafanyabiashara wadogo.
-
Gharama za nyaraka za ziada, kama Tax Clearance Certificate, zinaweza kuongeza gharama za uendeshaji.
-
Ukosefu wa uelewa wa mchakato wa maombi unaweza kusababisha ucheleweshaji na faini za ziada.
Mapendekezo
Ili kupunguza changamoto hizi:
-
Mamlaka zinapaswa kuelimisha wafanyabiashara kuhusu mchakato wa kupata leseni, hasa kupitia mifumo ya mtandaoni kama Tausi Portal.
-
Serikali inaweza kufikiria kupunguza ada za leseni kwa wafanyabiashara wadogo ili kukuza ujasiriamali.
-
Wafanyabiashara wanapaswa kuhakikisha wanahuisha leseni zao kwa wakati ili kuepuka faini.
Kwa kumalizia
Gharama za leseni za biashara nchini Tanzania zina jukumu muhimu katika kumudu uendeshaji wa biashara kihalali na kukuza uchumi wa nchi. Ingawa gharama zinaweza kuonekana kuwa changamoto kwa wafanyabiashara wadogo, faida za kuwa na leseni, kama vile uhalali wa kisheria na ufikiaji wa fursa za kifedha, zinazidi gharama hizo. Wafanyabiashara wanashauriwa kufuata sheria, kulipa ada kwa wakati, na kutumia rasilimali za mtandaoni kupata taarifa zaidi kuhusu gharama na mchakato wa leseni.
MAKALA ZINGINE;
