Jinsi ya Kufanya Makadirio ya Kodi TRA

Jinsi ya Kufanya Makadirio ya Kodi TRA

Kwa kila mfanyabiashara na mlipakodi nchini Tanzania, mchakato wa kufanya makadirio ya kodi ni wajibu muhimu wa kisheria na msingi wa usimamizi bora wa fedha. Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA) imeweka mifumo ya kidijitali inayorahisisha zoezi hili, lakini bado wengi wanakumbana na changamoto katika kuelewa na kutekeleza hatua zinazohitajika ipasavyo.

Makala haya yanakupa mwongozo wa kina na wenye maelezo ya kutosha kuhusu jinsi ya kufanya makadirio ya kodi (Provisional Tax Assessment), umuhimu wake, nani anayehusika, na hatua zipi za kufuata ili kukamilisha zoezi hili kwa usahihi na kwa wakati.

Makadirio ya Kodi ni Nini na Kwa Nini ni Muhimu?

Makadirio ya kodi ni taarifa ya makadirio ya mapato ambayo mtu binafsi anayefanya biashara, kampuni, au taasisi inatarajia kupata katika mwaka ujao wa mapato. Kwa mujibu wa Sheria ya Kodi ya Mapato, mlipakodi anawajibika kukadiria mapato yake, kuiwasilisha kwa TRA, na kisha kulipa kodi inayotokana na makadirio hayo kwa awamu nne (kila robo mwaka).

Umuhimu wa kufanya makadirio:

1. Kutii Sheria: Ni takwa la kisheria. Kushindwa kuwasilisha makadirio ya kodi kwa wakati ni kosa linaloweza kusababisha adhabu na riba.
2. Kusimamia Mtiririko wa Fedha: Inamsaidia mlipakodi na mfanyabiashara kupanga malipo ya kodi kidogo kidogo kwa awamu badala ya kusubiri kulipa kiasi kikubwa mwisho wa mwaka, jambo ambalo linaweza kuathiri mtaji wa biashara.
3. Kuepuka Adhabu: Kuwasilisha makadirio yaliyo chini sana ya mapato halisi au kuchelewa kulipa awamu kunaweza kusababisha adhabu kali kutoka TRA.
4. Kuonyesha Uwajibikaji: Ni ishara ya uwajibikaji na utawala bora katika uendeshaji wa biashara yako mbele ya mamlaka za serikali.

Nani Anayepaswa Kufanya Makadirio ya Kodi?

Wajibu huu unawahusu walipakodi wote wanaopata mapato yatokanayo na biashara, uwekezaji au shughuli nyingine za kiuchumi. Hii inajumuisha:

• Wafanyabiashara binafsi (Sole Proprietors).
• Kampuni zilizosajiliwa (Limited Companies).
• Mashirika ya ushirika (Partnerships).
• Watu wengine wote wanaopata mapato ambayo hayakatwi kodi moja kwa moja kutoka kwenye chanzo (kama ilivyo kwa mshahara wa ajira rasmi).

Kwa wafanyakazi walioajiriwa ambao chanzo chao pekee cha mapato ni mshahara, mwajiri wao ndiye anayehusika na makato ya kodi ya PAYE (Pay As You Earn), hivyo hawana wajibu wa kufanya makadirio haya kwa mapato ya mshahara.

Hatua za Kufuata Kufanya Makadirio ya Kodi Kupitia Mfumo wa TRA

TRA imerahisisha mchakato huu kwa kuwezesha walipakodi kufanya makadirio na kulipa kodi kupitia mfumo wake wa kielektroniki (Taxpayer Portal).

Hatua ya 1: Kusanya Taarifa Muhimu

Kabla ya kuanza, hakikisha una taarifa zifuatazo tayari:

• Namba ya Utambulisho wa Mlipakodi (TIN): Hii ni namba yako muhimu ya utambulisho TRA.
• Nywila (Password) ya Mfumo: Nywila yako ya kuingia kwenye akaunti yako ya TRA (Taxpayer Portal).
• Makadirio ya Mapato: Andaa makadirio ya kweli ya mapato unayotarajia kupata kwa mwaka mzima. Unaweza kutumia mapato ya mwaka uliopita kama kigezo, ukizingatia mwelekeo wa soko na mipango ya biashara yako.

Hatua ya 2: Kuingia Kwenye Akaunti Yako ya TRA

1. Fungua kivinjari chako cha intaneti (mfano: Chrome, Firefox) na tembelea tovuti rasmi ya TRA.
2. Tafuta na bofya kiungo cha “Taxpayer Portal”.
3. Ingiza TIN yako na nywila, kisha weka namba za usalama (captcha) zinazoonyeshwa na bofya “Login”.

Hatua ya 3: Kuanzisha Mchakato wa Makadirio (Filing)

1. Ukishafanikiwa kuingia, kwenye menyu kuu, tafuta na bofya sehemu ya “File Returns” au “Uwasilishaji Ritani”.
2. Chini ya sehemu hiyo, chagua “Provisional Return” au “Rituni ya Makadirio”. Mfumo utafungua fomu maalum ya kujaza.

Hatua ya 4: Kujaza Fomu ya Makadirio

Fomu ya makadirio itakutaka ujaze taarifa zifuatazo:

• Tax Period (Kipindi cha Kodi): Chagua mwaka wa mapato unaofanyia makadirio. Kwa mfano, “2025”.
• Estimated Turnover/Income (Makadirio ya Mauzo/Mapato): Hapa, utajaza kiasi cha mapato ghafi unachokadiria kupata kwa mwaka mzima.
• Tax Calculation (Ukokotoaji wa Kodi): Mfumo utatumia viwango vya kodi vinavyotumika (kwa sasa ni 30% kwa makampuni na viwango tofauti kwa watu binafsi) kukokotoa kiasi cha kodi unachopaswa kulipa kwa mwaka mzima kutokana na mapato uliyokadiria.

Hatua ya 5: Kuwasilisha Makadirio na Kupata Namba ya Malipo (Control Number)

1. Baada ya kujaza taarifa zote kwa usahihi na kujiridhisha, bofya kitufe cha “Submit” ili kuwasilisha fomu hiyo kielektroniki.
2. Mara baada ya kuwasilisha, mfumo utatengeneza Namba ya Malipo (Control Number). Namba hii ndiyo utaitumia kufanya malipo ya kodi kwa kila awamu.

Malipo ya Kodi ya Makadirio kwa Awamu

Kodi ya makadirio hulipwa kwa awamu nne. Kwa walipakodi wengi ambao mwaka wao wa mapato unaisha tarehe 31 Desemba, tarehe za mwisho za malipo ni:

• Awamu ya 1: Kabla ya tarehe 31 Machi
• Awamu ya 2: Kabla ya tarehe 30 Juni
• Awamu ya 3: Kabla ya tarehe 30 Septemba
• Awamu ya 4: Kabla ya tarehe 31 Desemba

Unapotaka kulipa, tumia ile Control Number uliyopata kufanya malipo kupitia benki au mitandao ya simu za mkononi.

Marekebisho ya Makadirio (Revised Provisional Return)

Ikiwa katika kipindi cha mwaka wa mapato utagundua kuwa biashara inafanya vizuri zaidi au vibaya zaidi ya ulivyokadiria, sheria inakuruhusu kufanya marekebisho ya makadirio hayo. Ni muhimu kufanya hivyo ili kuhakikisha unalipa kodi stahiki na kuepuka adhabu ya kukadiria kodi chini ya uhalisia kwa kiwango kikubwa.

Mwisho wa Makala

Kufanya makadirio ya kodi ni sehemu muhimu ya kuwa mlipakodi mtiifu na mfanyabiashara makini. Kwa kutumia mfumo wa kielektroniki wa TRA, mchakato huu umekuwa rahisi na wa wazi zaidi. Hakikisha unazingatia tarehe za mwisho za uwasilishaji na malipo ili kuepuka adhabu na riba. Ikiwa unakumbana na changamoto yoyote, usisite kutembelea ofisi za TRA zilizo karibu nawe au kuwasiliana na kituo chao cha huduma kwa wateja kwa msaada zaidi.