Sheria 17 za Mpira wa Miguu; Mpira wa miguu, unaojulikana pia kama soka, ni mchezo wa kimataifa unaovutia mamilioni ya wachezaji na watazamaji duniani kote. Ili kuhakikisha usawa, usalama, na furaha katika mchezo, Bodi ya Kimataifa ya Chama cha Mpira wa Miguu (IFAB) imewaka sheria 17 zinazoitwa “Sheria za Mchezo” (Laws of the Game). Sheria hizi, ambazo zilianzishwa kwa mara ya kwanza mwaka 1863 na Chama cha Mpira wa Miguu cha Uingereza, zimeboreshwa kwa miaka mingi ili kukabiliana na mabadiliko ya mchezo. Makala hii itachunguza kwa kina kila moja ya sheria hizi 17, ikijumuisha mabadiliko ya hivi karibuni ya msimu wa 2025/26, ili kutoa uelewa wa kina wa jinsi mpira wa miguu unavyodhibitiwa.
Historia ya Sheria za Mchezo
Sheria za mpira wa miguu zilianzishwa mwaka 1863 na Chama cha Mpira wa Miguu cha Uingereza, na tangu 1886, IFAB imekuwa ikizidhibiti na kuzisasisha. Mwaka 1938, sheria zilipangwa upya kuwa sheria 17 zinazotumika hadi leo, na mabadiliko madogo yamefanywa ili kuboresha mchezo. Kwa mfano, mabadiliko ya 2025/26 yameongeza kanuni kama “Kapteni Pekee” na ishara ya kuhesabu sekunde 5 kwa golikipa. Sheria hizi zimeandikwa kwa mtindo wa Sheria za Kawaida za Kiingereza na zinalenga kutoa miongozo ya kanuni ambayo inaelezewa zaidi kupitia mazoezi, mila, na utekelezaji wa waamuzi.
Sheria 17 za Mpira wa Miguu
Sheria 1: Uwanja wa Mchezo
Uwanja wa mchezo unapaswa kuwa wa umbo la mstatili, na urefu wake ukiwa mkubwa kuliko upana. Kwa mechi za kimataifa, urefu unapaswa kuwa kati ya mita 100-110, na upana kati ya mita 64-75. Uwanja unajumuisha magoli kwenye kila upande, eneo la goli, eneo la penalti, na mstari wa katikati ulio na duara la katikati. Uwanja unapaswa kuwa wa nyasi za asili au bandia, kulingana na sheria za mashindano.
Sheria 2: Mpira
Mpira unapaswa kuwa wa umbo la duara, umetengenezwa kwa ngozi au nyenzo nyingine iliyoidhinishwa. Mzunguko wake unapaswa kuwa kati ya sentimita 68-70, na uzani wake kati ya gramu 410-450. Shinikizo la mpira linapaswa kuwa kati ya angahewa 0.6-1.1 (gramu/cm² 600-1,100) katika kiwango cha bahari. Mpira unapaswa kuchunguzwa kabla ya mechi ili kuhakikisha unakidhi viwango hivi.
Sheria 3: Idadi ya Wachezaji
Mechi inachezwa na timu mbili, kila moja ikiwa na wachezaji wasiozidi 11, mmoja wao akiwa golikipa. Mechi haiwezi kuanza au kuendelea ikiwa timu yoyote ina wachezaji chini ya saba. Wachezaji wabadilishaji wanaweza kutumika kulingana na sheria za mashindano, na idadi ya wabadilishaji inatofautiana (kawaida 3-5 kwa mechi).
Mabadiliko ya 2025/26: Mashindano yanaweza kutekeleza kanuni ya “Kapteni Pekee,” ambapo ni kapteni pekee anayeruhusiwa kuzungumza na mwamuzi kuhusu maamuzi.
Sheria 4: Vifaa vya Wachezaji
Wachezaji wanapaswa kuvaa jezi, kaptura, soksi, viatu, na vifaa vya kulinda miguu (shin guards). Golikipa anapaswa kuvaa jezi ya rangi tofauti na wachezaji wengine na maafisa wa mechi. Wachezaji hawaruhusiwi kuvaa chochote kinachoweza kuwa hatari, kama vile vito vya mapambo.
Sheria 5: Mwamuzi
Mwamuzi ndiye msimamizi wa sheria za mchezo, anadhibiti wakati wa mechi, na ana mamlaka ya kuonyesha kadi za manjano (onyo) na nyekundu (kufukuzwa) kwa makosa ya nidhamu. Mwamuzi anaweza kushauriana na maafisa wengine wa mechi kufanya maamuzi.
Mabadiliko ya 2025/26: Mwamuzi anapaswa kutumia ishara kuhesabu sekunde 5 za mwisho wakati wa kumudu sekunde 8 za golikipa kushikilia mpira kwa mikono.
Sheria 6: Maafisa Wengine wa Mechi
Wasaidizi wa mwamuzi (linesmen) husaidia mwamuzi kwa kuashiria wakati mpira umetoka nje ya uwanja, ni timu gani inastahili kurusha mpira, kona, au goli, na ikiwa goli linapaswa kuruhusiwa. Maafisa wa ziada wa mechi na afisa wa nne wanaweza kuteuliwa kwa mechi za kiwango cha juu.
Sheria 7: Muda wa Mechi
Mechi ya kawaida ina nusu mbili za dakika 45 kila moja, na mapumziko ya nusu ya muda yasiyozidi dakika 15. Mwamuzi anaweza kuongeza muda wa ziada kwa ajili ya kubadilisha wachezaji, majeraha, au kusimamishwa kwa mchezo. Muda wa ziada na mikwaju ya penalti inaweza kutumika kuhakikisha mshindi ikiwa mechi ni sare.
Sheria 8: Kuanza na Kuanza Upya Mchezo
Mechi huanza kwa kumudu sarafu ili kuamua ni timu gani itaanza na mpira wa kwanza. Mpira unapaswa kuwa umesimama na unapigwa mbele. Timu pinzani inapaswa kuwa umbali wa angalau mita 9.15 (yadi 10) mbali na mpira hadi uwe katika mchezo. Mpira wa kwanza pia hutumika baada ya bao kufungwa.
Mabadiliko ya 2025/26: Kwa mpira wa kumudu (dropped ball), ikiwa mpira ulisimamishwa ndani ya eneo la penalti, unamudu kwa golikipa wa timu inayolinda. Ikiwa nje, unamudu kwa timu iliyogusa mpira mwisho au ambayo ingepata umudu, katika nafasi ambapo mchezo ulisimamishwa.
Sheria 9: Mpira Ukiwa na Ukatoka Nje ya Mchezo
Mpira uko nje ya mchezo wakati umevuka kabisa mstari wa goli au mstari wa pembeni, au wakati mwamuzi anasimamisha mchezo. Mpira uko katika mchezo wakati wote mwingine, ikiwa ni pamoja na wakati unarudi nyuma kutoka kwa nguzo za goli, msalaba, au mwamuzi.
Mabadiliko ya 2025/26: Ikiwa mpira unatoka nje ya uwanja na kuguswa na afisa wa timu, mchezaji mbadala, mchezaji aliyefukuzwa, au mchezaji aliye nje kwa muda bila nia ya kuingilia mchezo kwa njia isiyo ya haki, inasababisha mpira wa bure wa moja kwa moja bila adhabu ya nidhamu.
Sheria 10: Kuamua Matokeo ya Mechi
Timu inayofunga magoli mengi zaidi inashinda. Ikiwa timu zote mbili zina magoli sawa mwishoni mwa mechi, matokeo yanaweza kuwa sare, au mechi inaweza kwenda kwenye muda wa ziada au mikwaju ya penalti, kulingana na sheria za mashindano.
Sheria 11: Kuotea
Mchezaji yuko katika nafasi ya kuotea ikiwa yuko karibu na mstari wa goli wa timu pinzani kuliko mpira na mpinzani wa pili wa mwisho wakati mpira unapigwa kwake. Hata hivyo, kuwa katika nafasi ya kuotea sio kosa isipokuwa mchezaji anashiriki kikamilifu katika mchezo.
Mabadiliko ya 2025/26: Kwa madhumuni ya kuotea, wakati golikipa anapomudu mpira, sehemu ya mwisho ya mguso inatumika kuamua nafasi za kuotea.
Sheria 12: Makosa na Tabia Mbaya
Makosa ni pamoja na teke, kumudu, kuruka juu ya mpinzani, kumudu, kupiga, kushinikiza, kumudu, au kumudu mate kwa mpinzani. Tabia mbaya ni pamoja na kumudu, kuchelewesha kuanza upya kwa mchezo, na kuingia uwanjani bila ruhusa. Mwamuzi anaweza kutoa kadi za manjano kwa makosa yanayohitaji onyo na kadi za nyekundu kwa makosa yanayohitaji kufukuzwa.
Mabadiliko ya 2025/26: Ikiwa golikipa anashikilia mpira kwa mikono yake kwa zaidi ya sekunde 8, inasababisha mpira wa kona kwa timu pinzani.
Sheria 13: Mpira wa Bure
Mpira wa bure hutolewa kwa makosa au ukiukaji mwingine. Kuna aina mbili: moja kwa moja, ambapo bao linaweza kufungwa moja kwa moja, na isiyo ya moja kwa moja, ambapo bao linaweza kufungwa tu ikiwa mpira unagusa mchezaji mwingine kabla ya kuingia golini.
Sheria 14: Mpira wa Penalti
Mpira wa penalti hutolewa ikiwa kosa linatokea ndani ya eneo la penalti. Mpira huwekwa kwenye alama ya penalti, na ni golikipa na mpigaji pekee wanaoruhusiwa ndani ya eneo la penalti hadi mpira upigwe.
Sheria 15: Kurusha Mpira
Kurusha mpira hutolewa wakati mpira unatoka nje ya mchezo juu ya mstari wa pembeni. Kurusha kunapaswa kufanywa kutoka mahali ambapo mpira ulivuka mstari, na miguu yote miwili ikiwa kwenye au nyuma ya mstari wa pembeni. Mrusha anapaswa kutumia mikono yote miwili na kumudu mpira kutoka nyuma na juu ya kichwa.
Sheria 16: Mpira wa Goli
Mpira wa goli hutolewa wakati mpira unatoka nje ya mchezo juu ya mstari wa goli na timu ya kushambulia, na mpira wa kona haujatolewa. Mpira huwekwa ndani ya eneo la goli, na teke linapaswa kufanywa na mchezaji wa timu inayolinda.
Mabadiliko ya 2025/26: Sheria hii sasa inarejelea sheria zingine kwa hali zinazosababisha mpira wa goli.
Sheria 17: Mpira wa Kona
Mpira wa kona hutolewa wakati mpira unatoka nje ya mchezo juu ya mstari wa goli na timu inayolinda, na mpira wa goli haujatolewa. Mpira huwekwa katika eneo la kona karibu na mahali ambapo ulivuka mstari.
Mabadiliko ya 2025/26: Sheria hii sasa inarejelea sheria zingine kwa hali zinazosababisha mpira wa kona, na teke linapaswa kufanywa kutoka eneo la kona karibu na nafasi ya golikipa wakati kosa lilitokea.
Mabadiliko ya Hivi Karibuni ya 2025/26
Mbali na mabadiliko yaliyotajwa hapo juu, IFAB imetangaza kuwa mashindano yanaweza kuchagua kuwa na mwamuzi akifanya matangazo baada ya ukaguzi wa VAR (Video Assistant Referee) au ukaguzi wa muda mrefu wa VAR. Hii inalenga kuongeza uwazi kwa wachezaji, watazamaji, na watazamaji wa televisheni.
Umuhimu wa Sheria
Sheria 17 za mpira wa miguu zimeundwa ili kuhakikisha usawa, usalama, na furaha kwa wachezaji, maafisa, na watazamaji. Zinaruhusu wachezaji kujieleza kwa uhuru kwenye uwanja huku zikidhibiti tabia na kuzuia makosa yanayoweza kusababisha majeraha au usumbufu. Mabadiliko ya hivi karibuni ya 2025/26, kama kanuni ya “Kapteni Pekee” na ishara ya kuhesabu sekunde 5, yanalenga kuboresha usimamizi wa mchezo na uwazi.
Tahadhari za Kuzingatia
- Tofauti za Ligi za Ndani: Ingawa IFAB inaweka sheria za msingi, ligi za ndani au za kikanda zinaweza kuwa na mabadiliko madogo. Wasiliana na kocha wako au ligi kwa maelezo mahususi.
- Mafunzo ya Waamuzi: Waamuzi wanapaswa kufahamu sheria hizi kwa kina, kwani wao ndio wanaotekeleza sheria kwenye uwanja.
- Sasisho za Sheria: Sheria zinasasishwa kila mwaka, kwa hivyo tembelea tovuti za The FA au IFAB kwa taarifa za hivi karibuni.
Mwisho wa Makala
Sheria 17 za mpira wa miguu zinaunda msingi wa mchezo wa soka, zikihakikisha usawa, usalama, na furaha kwa wachezaji na watazamaji. Kuanzia uwanja wa mchezo hadi kumudu mpira wa kona, kila sheria ina jukumu la kipekee katika kumudu mchezo. Mabadiliko ya hivi karibuni ya msimu wa 2025/26, kama kanuni ya “Kapteni Pekee” na ishara ya kuhesabu sekunde 5 kwa golikipa, yanalenga kuboresha uwazi na usimamizi wa mchezo. Kwa kuelewa sheria hizi, wachezaji, makocha, waamuzi, na watazamaji wanaweza kufurahia mchezo wa soka kwa kiwango cha juu zaidi. Kwa maelezo zaidi, tembelea tovuti za The FA au IFAB.
